Trong thời đại số hóa toàn diện, dữ liệu cá nhân đã trở thành một loại “tiền tệ” vô hình – vừa là tài sản quý giá, vừa là mục tiêu của tội phạm công nghệ cao. Việt Nam, với hơn 70 triệu người dùng Internet và hạ tầng số phát triển nhanh, đang trở thành một “mỏ vàng dữ liệu” chưa được bảo vệ đúng mức.

Ảnh minh họa

Rò rỉ dữ liệu: Vấn nạn không còn xa lạ

Chỉ trong vòng hai năm gần đây, Việt Nam chứng kiến hàng loạt vụ rò rỉ dữ liệu nghiêm trọng. Năm 2024, 14.5 triệu tài khoản ở Việt Nam bị rò rỉ, mua bán bất hợp pháp (theo Vnexpress). Trước đó, nhiều người dân hoang mang khi phát hiện thông tin cá nhân của mình, bao gồm tài khoản ngân hàng, địa chỉ nhà, hồ sơ bệnh viện, thông tin vay tín chấp bị chia sẻ tràn lan trên các nhóm Telegram với hàng chục nghìn thành viên.

Dữ liệu bị rao bán không chỉ là con số, đó là danh tính, tài chính, đời sống và sự an toàn của mỗi cá nhân.

Dữ liệu cá nhân bị rao bán như thế nào?

Trái với tưởng tượng của nhiều người, việc mua bán dữ liệu cá nhân không hề khó khăn. Trên các nhóm kín Telegram, chỉ cần một tài khoản ẩn danh và vài trăm nghìn đồng, người mua có thể đặt hàng theo yêu cầu: “danh sách người từng vay FE Credit”, “hồ sơ nhân sự công ty X”, hoặc “danh bạ khách hàng có mức thu nhập trên 20 triệu”.

Trên dark web – phần sâu của Internet không được các công cụ tìm kiếm thông thường index – các diễn đàn hacker quốc tế rao bán dữ liệu người Việt theo lô, có khi với mức giá chỉ từ 3–5 USD/người. Tệp càng “sạch” (cập nhật, đầy đủ, có giá trị tài chính cao), giá càng cao.

Dữ liệu bị lộ từ đâu?

Ảnh minh họa

Phần lớn người dùng không hề ý thức được rằng mỗi khi tham gia các hoạt động trực tuyến trên không gian mạng đều có thể để lại dấu vết dữ liệu. Một ứng dụng yêu cầu truy cập danh bạ, một game “dự đoán tương lai” trên Facebook, hay một bản khảo sát nhận quà tặng ảo đều có thể là “cửa ngõ” để thu thập dữ liệu.

Không ít tổ chức, doanh nghiệp – từ ngân hàng, phòng khám đến trường học – lưu trữ dữ liệu người dùng một cách lỏng lẻo, thiếu mã hóa hoặc không phân quyền truy cập nghiêm ngặt. Việc một nhân viên bất mãn sao chép và bán dữ liệu không phải là điều hiếm gặp.

Ngoài ra, các cuộc tấn công mạng có chủ đích (APT) cũng đang gia tăng, nhắm vào những hệ thống chứa dữ liệu lớn nhưng ít được đầu tư bảo mật. Trong nhiều trường hợp, nạn nhân không bao giờ biết mình đã bị lộ thông tin – cho đến khi nhận hàng loạt cuộc gọi mời chào, tin nhắn giả mạo, hoặc tài khoản ngân hàng bị chiếm đoạt.

Khi dữ liệu cá nhân trở thành vũ khí tấn công

Tội phạm mạng sử dụng dữ liệu cá nhân để thực hiện nhiều loại hành vi lừa đảo tinh vi:

- Giả danh ngân hàng, công an, tòa án để đe dọa, yêu cầu chuyển tiền.

- Đăng ký vay tín dụng online bằng thông tin thật nhưng số tài khoản giả.

- Mạo danh người thân trên Zalo, Facebook để vay tiền, nhờ chuyển khoản.

- Xâm phạm danh dự, tống tiền bằng hình ảnh riêng tư thu thập được qua lộ lọt.

Nghiêm trọng hơn, khi thông tin cá nhân đã bị khai thác và sử dụng vào mục đích xấu, nạn nhân gần như không có khả năng truy vết hay yêu cầu bồi thường – do chưa có hành lang pháp lý rõ ràng, và dữ liệu đã trôi nổi qua hàng chục “tay” trung gian.

Phải làm gì để tự bảo vệ?

Trong bối cảnh luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân tại Việt Nam mới bắt đầu được thực thi, người dân vẫn cần tự trang bị kiến thức và hành vi phòng ngừa. Doanh nghiệp, tổ chức – đặc biệt là các đơn vị thu thập và lưu trữ dữ liệu người dùng – cần áp dụng mã hóa, phân quyền, kiểm tra bảo mật định kỳ, và nâng cao ý thức nhân sự về an toàn thông tin.

Ảnh minh họa

Kết luận

Chúng ta đang sống trong thời đại mà dữ liệu cá nhân có giá trị như tài sản, nhưng lại bị xem nhẹ như… một cú click đồng ý vô điều kiện. Một khi dữ liệu rơi vào tay kẻ xấu, hậu quả có thể kéo dài nhiều năm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tài chính, an toàn và cả danh dự người bị hại.

Trong “cuộc chiến dữ liệu” âm thầm nhưng khốc liệt này, mỗi người dùng là một chiến binh, và cũng là một mục tiêu. Hãy bắt đầu bằng việc tỉnh táo với từng hành động số nhỏ nhất – bởi đôi khi, cái giá phải trả lại không hề nhỏ.